Next revision | Previous revisionLast revisionBoth sides next revision |
outreach:telescope_history [2019/11/01 13:19] – created houben | outreach:telescope_history [2019/11/01 13:31] – [Dutch] houben |
---|
====== Optical Telescope Histories in Dutch ====== | ===== Geschiedenis van de Optische Telescopen ===== |
====== 35 cm telescoop ====== | ==== 35 cm telescoop ==== |
=== De oorsprong van het hoofdinstrument === | == De oorsprong van het hoofdinstrument == |
Sinds 3 september 2004 is dit instrument operationeel. De telescoop is destijds nieuw aangeschaft. | Sinds 3 september 2004 is dit instrument operationeel. De telescoop is destijds nieuw aangeschaft. |
| |
In het verleden is er een modificatie aan de tubes verricht, bedoeld voor de juiste balans toen de | In het verleden is er een modificatie aan de tubes verricht, bedoeld voor de juiste balans toen de |
kijker nog in de originele vork werkte. Deze modificatie betreft het blokvormig contragewicht dat | kijker nog in de originele vork werkte. Deze modificatie betreft het blokvormig contragewicht dat |
aan de achterzijde vastgeschroefd zit op de tubes. | aan de achterzijde vastgeschroefd zit op de tubes. |
| |
In juli 2010 hebben Harry Balster en Marc Fokker de optiek uit elkaar gehaald om de | In juli 2010 hebben Harry Balster en Marc Fokker de optiek uit elkaar gehaald om de |
focuseerinrichting weer goed bruikbaar te maken. Kennelijk is het onderscheid van de draaiknoppen | focuseerinrichting weer goed bruikbaar te maken. Kennelijk is het onderscheid van de draaiknoppen |
beschadiging van de mechanica en een muurvaste spiegel op een onbruikbaar focaal punt. Inspectie | beschadiging van de mechanica en een muurvaste spiegel op een onbruikbaar focaal punt. Inspectie |
van de spiegels lieten zien dat deze nog in een uitstekende staat verkeerden. | van de spiegels lieten zien dat deze nog in een uitstekende staat verkeerden. |
| |
Sinds 9 november 2011 is de 35cm telescoop in gebruik op de nieuwe montering, een GM4000 van | Sinds 9 november 2011 is de 35cm telescoop in gebruik op de nieuwe montering, een GM4000 van |
10 Micron. De volgnauwkeurigheid is hiermee drastisch verbeterd, ook heeft deze montering een | 10 Micron. De volgnauwkeurigheid is hiermee drastisch verbeterd, ook heeft deze montering een |
veel groter draagvermogen dan de vorige zodat de telescoop nu gemakkelijk met verschillende | veel groter draagvermogen dan de vorige zodat de telescoop nu gemakkelijk met verschillende |
camera's en sensoren kan werken. | camera's en sensoren kan werken. |
| |
| ==== 20 cm telescoop ==== |
| == De oorsprong van het hoofdinstrument == |
| De telescoop was eigendom van een Franse welgestelde heer M.L. Pallacchi, welke woonde in |
| Parijs in het veertiende district (28 Avenue de l’ Observatoire, Paris). Pallacchi wilde door een |
| nieuwe komeet te ontdekken zijn naam voor de eeuwigheid vast leggen. De kijker had hij opgesteld |
| bij zijn buitenhuis in St. Rémy, 26 km ten zuiden van Parijs, in een klein houten observatorium. |
| |
| De tubes van de telescoop, zoeker en montering zijn door Maurice Manent (1884-1961) in 1905 in |
| La Croix de Berny, Seine, Frankrijk gefabriceerd. De telescoop stond op een houten driepoot en was |
| voorzien van een synchroonaandrijving gebaseerd op een slingeruurwerk met gewichten. Voor de |
| fijn bewegingen was de montering voorzien van een kabelbediening en verdeelcirkels die het de |
| gebruiker mogelijk maakte de kijker handmatig in te stellen met een nauwkeurigheid van een |
| boogseconde. |
| |
| Het objectief van de telescoop is een achromatische doublet gebaseerd op het von Littrow ontwerp. |
| De effectieve opening is 20 cm, het brandpunt is 208 cm (f/10,4). Het objectief is als lensnummer |
| 82 gebouwd en gemeten door Dr. André Couder (1897-1979). De testgegevens zijn door hem |
| getekend op 16 juni 1932. |
| |
| Pallacchi had ook een speciaal oculair laten vervaardigen van 120 mm. Hiermee verkreeg hij een |
| lage vergroting van 17,3 x, zeer geschikt voor het zoeken naar kometen. Verder is er nog een hele |
| reeks oculairen en andere attributen bij de kijker geleverd, welke nog allemaal bij de huidige |
| opstelling aanwezig zijn. Alle oculairen van het hoofdinstrument passen ook in de zoeker. |
| |
| De zoeker heeft een objectief diameter van 6 cm en heeft een brandpuntafstand van 70 cm. Deze |
| was ook los van het hoofdinstrument opstelbaar. Omdat er verschillende oculairen in kunnen is de |
| zoeker ook met een focuseerinrichting uitgerust. |
| |
| Dat de eigenaar nooit een komeet heeft ontdekt kan er aan hebben bijgedragen dat de telescoop nu |
| in Nijmegen staat. Van de activiteiten op astronomisch gebied door de heer Pallacchi is op het |
| Internet jammer genoeg niets terug te vinden. |
| |
| == De Nijmeegse tijd == |
| In mei 1962 bood de heer Pallacchi deze telescoop en alle toebehoren aan in een Frans |
| astronomisch vakblad (welke is niet meer bekend) voor 12.000 Francs. De binnenlandse post in |
| Frankrijk staakte op dat moment, hierdoor was de kijker nog steeds te koop toen het vakblad in |
| Nijmegen aankwam. Telefonisch werd met de heer Pallacchi afgesproken en op 22 mei 1962 is een |
| kleine groep naar Frankrijk afgereisd: |
| * Dr. J.J. de Kort als gebruiker (hoofd afdeling Sterrenkunde) |
| * Dr. J. Borgman als deskundige op het gebied van astronomische instrumenten (Universiteit van Groningen) |
| * F. Ribot voor de financiële afwikkeling en de transito- respectievelijk inklaringsformaliteiten |
| * J. van Wesel chauffeur van de facultaire micro-bus. |
| Daags na aankomst hebben dr. Borgman en pater de Kort de kijker uitvoerig getest en beoordeeld, |
| onder andere door de Zon te projecteren en een zonnevlek te bekijken. Men besloot tot aankoop over te gaan en zo kwam de kijker voor ƒ9.000,- in het bezit van de universiteit. Diezelfde dag werd |
| de kijker gedemonteerd en verpakt. Op 24 mei 1962 is de groep met de kijker naar Nijmegen teruggekeerd. |
| |
| De bouw van het Universeel Laboratorium was echter nog niet gereed. In juni 1963 begon de |
| toenmalige ontwerpafdeling met de nieuwe opstelling en vlot daarna werd deze door de |
| instrumentmakerij vervaardigd. In maart 1964 kwam de koepel op het Universeel Laboratorium |
| gereed waarin de kijker geplaatst werd. Begin 1965 bracht de technische dienst de elektrische |
| besturing en de aandrijving aan. Vanaf dat moment was de telescoop volledig in werking. |
| |
| Snel daarna (1965 of 1966) is bovenop de telescoop een astrograaf gemonteerd. Doel van dit |
| instrument was om astrometrie te doen en om grote gebieden aan de hemel in één keer te kunnen |
| fotograferen. De astrograaf is van het type Tessar, gefabriceerd door Carl Zeiss Jena. De |
| brandpuntafstand is 700 mm, de diameter van het objectief is 140 mm. Het objectief is een triplet en |
| is ontworpen voor een vlak beeldveld van 18 x 13 cm (!) voor gebruik met natte film. Het |
| geprojecteerde beeld is zoals gezegd vlak en daardoor niet voor kleur gecorrigeerd. |
| |
| De kijker is in 1967 in zijn geheel over gebracht naar het toenmalige hoofdgebouw en in een |
| grotere, beter geschikte koepel bovenop liftschacht A1-A2 geplaatst. Vanaf begin 1968 was de |
| telescoop weer in gebruik. In datzelfde jaar begaf een drukvatveiligheid het in een ruimte direct |
| onder de koepel. Er kwam stoom vrij en door de daarop volgende kortsluitingen ontstond er in de |
| zuil bijna brand. Na een grondige reparatie en een schoonmaakbeurt ging de kijker enige maanden |
| later weer in gebruik. Enige jaren later (1983 of 1984) deed hetzelfde euvel zich nogmaals voor, |
| maar die keer bleef door snel ingrijpen de schade beperkt. |
| |
| Halverwege 1976 heeft de instrumentmakerij een voorziening gemaakt om de telescoop voor |
| zonneobservatie te kunnen gebruiken. Zo kwam er een diafragma voor de lens en een voorziening |
| om de Zon te projecteren op een formaat van 150 mm. Deze opstelling werd in 1980 aangevuld met |
| een H-Alpha filter, golflengte 6562,8 Å. Vanaf toen werden er op regelmatige dagelijkse basis |
| optische waarnemingen van de Zon gedaan. |
| |
| In 1985 is bij een revisie van de focuseerinrichting het bouwjaar 1905 ontdekt, samen met de |
| signatuur van de maker. |
| |
| De telescoop heeft tot februari van 2004 bovenop het oude hoofdgebouw gestaan. Ze is daar in de |
| koepel gedemonteerd en in onderdelen naar TeCe gebracht. In slechts één maand tijd is de telescoop |
| met montering gereviseerd en aangepast voor plaatsing op haar nieuwe plek in de hoge koepel van |
| het Huygensgebouw. De zuil met de assen zijn in hun geheel in augustus 2004 in de hoge koepel |
| gehesen en daar op hun plaats gemonteerd. |
| |
| In augustus 2012 is de 20cm refractor geplaatst op de huidige montering, een GM4000 van 10 |
| Micron. Hierdoor is de telescoop op dezelfde wijze via een computer te besturen zoals de 35cm. |
| |
| De telescoop mag op het moment van dit schrijven (2012) dan 107 jaar oud zijn, het instrument is in |
| een uitstekende gezondheid. Zo goed als dagelijks projecteert de telescoop de Zon voor observaties |
| en doen studenten kennis op over de principes van telescopen. En natuurlijk is de telescoop ook 's |
| nachts geregeld actief bij het fotograferen van de hemel. |